İkincil travma; doğal afet, saldırı, kaza gibi birincil travmayı yaşamayan ancak birincil travmaya maruz kalmış kişilerle sık sık temas halinde olanların deneyimleyebileceği psikolojik stres reaksiyonlarıdır. Örneğin, bir sağlık çalışanı, bir kurtarma görevlisi veya bir terapist, birincil travmayı yaşamayan ancak birincil travmaya maruz kalmış insanlarla sık sık karşılaşarak, onların hikayelerini dinleyerek ve travmatik deneyimlerini işleyerek ikincil travma yaşayabilirler.
İkincil travma, birincil travmaya doğrudan maruz kalmayan kişilerde değişik derecelerde stres, kaygı, depresyon, suçluluk hissi, öfke, uykusuzluk, aşırı duyarlılık ve konsantrasyon güçlüğü gibi semptomlarla kendini gösterebilir. Bu nedenle, ikincil travma yaşayan kişilerin, profesyonel destek alması önemlidir.
Çocuklar deprem sonrasında, sadece deprem anında yaşanan travmadan değil, aynı zamanda kayıp, yıkım, belirsizlik ve değişim gibi bir dizi etkenden kaynaklanan ikincil travmaya da maruz kalabilirler.
Çocuklarda deprem konusunda ikincil travmadan korunmak için bazı öneriler:
- Güvenli Ortam Sağlayın: Çocuklara güvenli ve korunaklı bir ortam sağlamak, onların travmatik etkilerden korunmalarına yardımcı olacaktır. Ayrıca, çocuklara sıcaklık, barınma, yiyecek ve su gibi temel ihtiyaçlarının karşılanacağına dair güvence vermek de önemlidir.
- Rutin ve Yapıcı Aktiviteler Sağlayın: Deprem sonrası, normal rutinlerin yeniden sağlanması, çocukların güven duygusunu geri kazanmalarına yardımcı olabilir. Ayrıca resim çizmek, oyun oynamak, hikaye anlatmak gibi yapıcı aktivitelerde çocukların stres düzeylerini azaltmalarına yardımcı olabilir.
- Destekleyici İlişkiler Kurun: Çocukların, aileleri, öğretmenleri ve diğer güvenilir yetişkinlerle destekleyici ilişkiler kurmaları, duygusal ihtiyaçlarını karşılamalarına yardımcı olabilir. Bu kişilerin çocuklara, sık sık konuşarak, dinleyerek, destekleyerek ve özgüvenlerini artırarak, onların duygusal olarak güçlenmelerini sağlamaları önemlidir.
- Medyadan Uzak Durun: Deprem sonrasında, medya aracılığıyla yayınlanan haberler, görüntüler ve hikayeler, çocukların kaygı, korku ve stres seviyelerini artırabilir. Bu nedenle, çocukların medyadan mümkün olduğunca uzak tutulması, onların stres düzeylerini azaltmalarına katkı sağlar.
- Psikolojik Destek Sağlayın: Eğer çocuklar deprem sonrasında psikolojik stres belirtileri gösterirlerse, profesyonel destek almaları önemlidir. Psikolojik destek, çocukların stres düzeylerini azaltmalarına ve travmatik etkilerden kurtulmalarına yardımcı olur.
İkincil Travma Belirtileri
- Stres Belirtileri: İkincil travma yaşayan bireyler, kaygı, panik atak, uykusuzluk, yorgunluk, huzursuzluk, sinirlilik, konsantrasyon sorunları gibi stres belirtileri gösterebilirler.
- Duygusal Belirtiler: Bu bireylerde depresyon, üzüntü, öfke, suçluluk, utanma, çaresizlik, umutsuzluk gibi duygusal durum değişiklikleri ile karşılaşılabilir.
- Davranışsal Belirtiler: Yeme bozuklukları, uyku bozuklukları, sosyal çekilme, bağımlılık, zorbalık, duygusal istismar veya diğer kötü davranışlarda artış görülebilmektedir.
- Zihinsel Belirtiler: İkincil travma yaşayan bireyler, hafıza kaybı, zihinsel bulanıklık, gerçeklikten uzaklaşma, paranoid düşünceler ve hipervijilans gibi zihinsel belirtiler yaşayabilirler.
- Fiziksel Belirtiler: Fiziksel olarak baş ağrısı, sindirim sorunları, solunum problemleri, kalp çarpıntısı, kas gerginliği yaşanmasıda sıklıkla görülmektedir.
Bu belirtiler, ikincil travmanın yoğunluğuna, kişinin yaşadığı travmanın türüne ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir. Ancak bu belirtiler, kişinin psikolojik sağlığı üzerinde olumsuz etkilere neden olabileceği için tedavi gerektirebilir.
İkincil Travma Çocukların İlerleyen Yaşlarında Sorunlara Neden Olabilir
Çocukların yaşamlarında karşılaştıkları travmatik olaylar, kaygı, depresyon, davranış sorunları, bağımlılık, ilişki sorunları, sosyal izolasyon ve fiziksel sağlık sorunlarına yol açabilir. Ayrıca, çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar, yetişkinlikte de sağlık sorunlarına neden olabilmektedir.
Uygun tedavi ve destekle birlikte, çocuklar bu tür olumsuz etkilerden kurtulabilirler. Bu nedenle, çocukların ikincil travmadan korunmaları ve gerektiğinde uygun tedavi ve destek almaları önemlidir.